101 Yıl Önce Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Saltanatın Kaldırılmasına İlişkin Müzakerelerde Yaşananlar Sizi Derinden Etkileyecek
Geçtiğimiz günlerde Cumhuriyetin ilanının 100. yılını kutladık. Türk tarihinin önemli dönüm noktalarından biri olan 29 Ekim 1923, aslında son derece sancılı bir sürecin son halkasıydı. Cumhuriyetin ilanından bir yıl önce kaldırılan Osmanlı Saltanatı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde uzun süren tartışmalı bir sürecin sonucuydu. Mustafa Kemal Paşa’nın yumruğunu masaya vururken söylediği sözler aslında tüm süreci özetliyordu.
O halde bu tarihi süreci bir kez daha hatırlayalım.
Milli Kurtuluş Savaşı’nın başarıyla sonuçlanmasının ardından yeni dönemde nasıl bir hükümetin benimseneceği tartışmaları başladı.
Artık savaş kazanıldığına göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kendisini feshederek yönetimin tamamını İstanbul’a ve padişaha bırakacağını düşünenlerin sayısı az değildi.
Ancak padişaha sadık İstanbul hükümetinin engellemelerine rağmen savaşı kazanan Ankara hükümeti, artık yeni bir rejimin kuruluş hazırlıklarına hız verdi.
Mustafa Kemal Paşa, daha iki yıl önce idam fermanları hazırlayan Osmanlı hanedanına kapılarını tamamen kapatmıştı.
Kurtuluş Savaşı sadece Yunanistan’a karşı değil, aynı zamanda iç dinamiklere karşı da yapılmıştır. Milli Mücadeleyi yürütenlerin, zaferden sonra bu onuru Osmanlı hanedanına devretmeleri düşünülemezdi. Peki ne yapacaklardı?
Saltanatın kaldırılmasına doğrudan yol açan olay, Ankara ve İstanbul hükümetlerinin barış konferansına ortak davet edilmesiydi.
Bu kabul edilemezdi.
İstanbul hükümetinin, parçası olmadığı bir zaferin temsilcisi olarak görülmesi TBMM’de büyük tepkiyle karşılandı.
Artık bu sorunu kökünden çözmek gerekecek.
Sadrazam Tevfik Paşa, 17 Ekim tarihli bir telgrafta, Mustafa Kemal Paşa’ya yaklaşarak barış konferansında ortak tavır belirlemek amacıyla konferansa birlikte katılmayı teklif etti ancak Mustafa Kemal Paşa bu öneriyi şiddetle reddetti.
İki gün sonra toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi, saltanatın kaldırılması konusunu görüşmeye başladı.
Ancak bu müzakereler sanıldığı kadar kolay olmayacaktır. Yüzyıllardır devam eden Osmanlı saltanatı ile hilafetin ayrılmasına karşı çıkan milletvekilleri vardı.
Müzakereler tıkanınca iş kurula devredildi ve işte sonrasında olanlar oldu.
Mustafa Kemal Paşa, büyük bir öfkeyle heyetin toplandığı odaya girdi.
Yumruğunu masaya vurdu ve şöyle dedi:
Hakimiyet ve saltanat, sırf ilmin gereğidir diye, hiç kimse tarafından müzakere veya tartışma yoluyla kimseye verilemez. Hakimiyet ve saltanat kuvvetle, kudretle ve cebren alınır. Osmanlı İmparatorluğu, Türk milletinin egemenliğini ve saltanatını devralmak zorunda kaldı. Altı asırdır bu zulmü sürdürüyorlar. Artık Türk milleti bu saldırganlara isyan ederek ve onları hadlerine kadar uyararak egemenlik ve saltanatını fiilen kendi eline almıştır.
‘Bu bir oldu bitti. Söz konusu olan saltanatı millete bırakıp bırakmayacağımız tartışması değil. Sadece bu gerçeği dile getiriyor. Gerekeni yapmazsanız gerçekler her şekilde dile getirilecektir; Ancak bazı kafaların kaybolması da mümkün.’
Mustafa Kemal Paşa bu sert sözleriyle bulundukları yerin Devrim Meclisi olduğunu hatırlatıyordu. Milletin egemenliğini bir daha Osmanlı Sultanlığı’na teslim etmeyeceğini açıkça ifade etti.
Mustafa Kemal Paşa’nın bu sert sözlerinin ardından tartışmayı yürütenler geri adım attı.
‘Biz konuyu farklı değerlendiriyorduk, artık aydınlandık’ dediler.
Mustafa Kemal Paşa’nın dediği gibi bu iş zaten bitmişti.
Artık geriye sadece bunu resmi bir çerçeveye oturtmak kalıyordu.
Mustafa Kemal Paşa’nın sert müdahalesinin ardından TBMM, saltanatın kaldırılmasına karar verdi. Türkiye Büyük Millet Meclisi, “İstanbul’daki formun hükümetin tarih olduğunu ilan ettiğini” bildirdi.
TBMM’nin bu kararının İstanbul’a gönderilmesi üzerine İstanbul hükümeti son kabine toplantısını yaptı ve ardından istifasını Sultan Vahdettin’e sundu.
7 Kasım geldiğinde Osmanlı Devleti’nin tüm kurumları boşaltıldı ve ortadan kaldırıldı.
Artık geriye Sultan Vahdettin’in ne yapacağı sorusu kalmıştı.
Saltanatı kaldırılan ve yetkileri elinden alınan son Osmanlı Padişahı Vahdettin, İngilizlere can güvenliğinin olmadığını belirten bir mektup yazarak onlardan sığınma talebinde bulundu.
İngilizlerin olumlu tepkisi üzerine Vahdettin, haremiyle birlikte Saray’dan ayrıldı ve 17 Kasım sabahı Boğaz’da demirli Malaya zırhlısına binerek İstanbul’dan ayrıldı.
İlk olarak Malta’ya giden son padişah oradan İtalya’ya geçti.
Son padişah Sultan Vahdettin, 16 Mayıs 1926’da San Remo’da öldü.
Cenazesi Türkiye Cumhuriyeti tarafından kabul edilmedi. Suriye’ye defnedildi.
